سرمایه، محمود فراهانی: برنامه پنجم توسعه در حالی مراحل تدوین خود را سپری می کند که عملکرد سه ساله برنامه چهارم توسعه نسبت به متوسط برنامه سوم توسعه از روند منفی برخی شاخص های اقتصادی مانند نرخ بیکاری، رشد سرمایه گذاری، نقدینگی و تورم، ضریب جینی و توزیع درآمد برخوردار است. در پیش نویس برنامه پنجم که ویرایش هفتم و عنوان «غیرقابل استناد» بر آن درج شده آمده است که متوسط سه سال اول برنامه چهارم در بخش رشد سرمایه گذاری 7/4 درصد و میانگین برنامه سوم توسعه 5/9 درصد است. همچنین نرخ بیکاری طی سه سال یاده شده به طور متوسط 6/12 درصد است در حالی که این عدد در برنامه سوم 1/12 درصد تحقق یافته است.
همچنین رشد نقدینگی، نرخ تورم، ضریب جینی، نسبت هزینه 20 درصد ثروتمندترین به 20 درصد فقیرترین به ترتیب متوسط سه ساله برنامه چهارم 3/3 ، 7/14 ، 436/0 و 7/9 درصد است در حالی که این شاخص ها در متوسط برنامه سوم عبارتند از: 9/28 ، 1/14 ، 422/0 و 4/9 درصد. این در حالی است که دولت نهم به ریاست احمدی نژاد مجری برنامه چهارم بوده و در تدوین برنامه پنجم نیز شاخص های اقتصادی را مانند برنامه چهارم پیش بینی کرده است و در حالی که مدیران اقتصادی دولت نسبت به جداول آمار و ارقام برنامه چهارم انتقاد داشته اند و برخی آن را برنامه ای لیبرال و متکی بر آموزه های اقتصاد غرب معرفی کرده اند و محور برنامه پنجم را با عنوان برنامه تعالی و الگوی آن را ایران-اسلامی نام نهاده اند، اما شاخص های برنامه پنجم نیز تقریباً همان پیش بینی های برنامه چهارم را مورد توجه قرار داده است. به عقیده برخی کارشناسان در حالی که دولت نهم مجری برنامه چهارم بوده و در برخی شاخص ها روند منفی را نسبت به برنامه سوم تحقق بخشیده، برنامه پنجم را نیز در صورت پیروزی در انتخابات اجرا خواهد کرد و وقتی شاخص های هدف برنامه چهارم تحقق نیافته، در نتیجه اخص های برنامه پنجم نیز با درصد تحقق کم و مشابه تجربه برنامه چهارم مواجه خواهد شد.
در حالی که دولت نهم اهداف برنامه چهارم را غیرقابل دستیابی عنوان کرد و عملاً به اجرای آن اهتمام نورزید اما در هدف گذاری های برنامه پنجم، شاخص های فراتر از برنامه چهارم را در دستور کار قرار داده است. برنامه پنجم در حالی در حال تدوین است و از ابتدای سال 89 باید اجرا شود که شرایط اقتصادی، سیاسی ایران در ابتدای اجرای برنامه چهارم (سال 84) بسیار مطلوب تر از شرایط فعلی است. برای مثال منابع درآمدی دولت طی سال های برنامه چهارم با نفت، 25 تا 140 دلاری تحقق یافت در حالی که با توجه به شرایط جهانی طی سال های آتی، چشم انداز مثبتی برای این منبع مهم درآمدی کشور وجود ندارد.
همچنین در ابتدای اجرای برنامه چهارم توسعه، تورم کشور 5/15 درصد بود. در حالی که این نرخ هم اکنون بالای 23 درصد است.نقدینگی یکی دیگر از شاخص های کلیدی در اجرای برنامه هاست که این شاخص در ابتدای برنامه چهارم 25 درصد بود در حالی که طی سال های اخیر این رقم به میانگین بالای 35 درصد رسیده است. از سوی دیگر براساس برآورد موسسات بین المللی، بودجه ایران طی سال های آتی با نفت 90 دلار متعادل می شود در حالی که در سال های اولیه برنامه چهارم، بودجه ایران با نفت 20 تا 30 دلار نیز امکان تعادل داشت. از سوی دیگر میزان سرمایه گذاری نفتی و پایین دستی آن تا ابتدای برنامه چهارم توسعه، طی چهار سال منتهی به 1384 به گفته وزیر وقت نفت، بیش از 300 میلیارد دلار بوده است، در حالی که طی سال های اخیر به دلیل شرایط نامطلوب روابط بین المللی میزان سرمایه گذاری های نفتی و پایین دستی آن به شدت کاهش یافته است. در چنین شرایطی دولت نهم اقدام به تدوین برنامه ای برای برش دوم چشم انداز 20 ساله کرده که هدف گذاری های آن با توجه به شرایط موجود بسیار آرمانی تر و دست نیافتنی تر نسبت به برنامه چهارم است.
شاخص های کلیدی برنامه پنجم
اساس ویرایش هفته برنامه پنجم توسعه که در مهرماه سال جاری تدوین و در عین حال غیرقابل استناد ذکر شده است شاخص های کلیدی (کلان) این برنامه به ترتیب برای رشد اقتصادی 2/8 درصد، رشد بهره وری کل عوامل 6/2 درصد، نرخ رشد بیکاری هفت درصد، تورم 6/8 درصد، ضریب جینی 38 درصد، حجم تجارت خارجی 158 میلیارد دلار و شاخص توسعه انسانی 87/0 است.این اعداد در مقایسه با برنامه چهارم توسعه، غیر از ضریب جینی که ثابت مانده است همگی از رشدهای قابل توجهی برخوردار است. میزان ارقام مقایسه ای و میزان رشد در جدول آمده است.اهداف کلاندر ویرایش مورد بررسی برنامه پنجم توسعه که به برنامه تعالی الگوی ایرانی- اسلامی موسوم شده است. هدف گذاری های کلان به چشم نمی خورد اما در قالب تصویر کلان برنامه پنجم، متغیرهای مورد بررسی در هفت گروه بخش واقعی اقتصاد، بخش منابع رشد، بخش جمعیت و بازار کار، بخش پول و تورم، بخش تجارت خارجی، بخش توزیع درآمد و بخش توسعه انسانی طبقه بندی شده است.بخشی واقعی اقتصاد در هدف گذاری های برنامه پنجم در بخش واقعی اقتصاد، شاخص رشد اقتصادی متغیر کلید قلمداد شده است و برای آن عدد 2/8 ذکر شده است. این در حالی است که این عدد برای برنامه چهارم 8 در نظر گرفته شده بود. شاخص های دیگر این برنامه به ترتیب تولید ناخالص داخلی (4395724)، حجم سرمایه گذاری های انجام شده (1204125)، تولید سرانه (54842) میلیارد ریال (ثابت 86) و رشد اقتصادی 82 و رشد سرمایه گذاری نیز 9/9 درصد در نظر گرفته شده است. این ارقام در جدول شاخص های اقتصادی برنامه چهارم اقتصادی مورد اشاره قرار گرفته است.منابع رشد در بخش منابع رشد، رشد بهره وری کل عوامل به عنوان شاخص کلیدی و عدد مورد هدف گذاری نیز 6/2 درصد ذکر شده است. این عدد برای برنامه چهارم 5/2 پیش بینی شده بود، هدف گذاری 6/2 درصد در حالی صورت گرفته است که این نرخ در دولت نهم که خود مجری برنامه چهارم توسعه بوده است حدود 7/1 درصد است. شاخص های دیگر در این مبحث عبارتند از: رشد نیروی کار، (8/3)، رشد موجودی سرمایه (1/7)، رشد بهره وری نیروی کار (3/3)، رشد بهره وری سرمایه (1/1) و سهم بهره وری کل عوامل در رشد (32) درصد است.
جمعیت و بازار کار
این بخش از ویرایش مورد بررسی برنامه پنجم براساس شاخص جمعیت 15 ساله و بیشتر در بازار کار مورد استفاده قرار گرفته است. بر این اساس شاخص کلیدی بخش جمعیت و بازار کار، نرخ بیکاری و عدد مورد هدف نیز هفت درصد ذکر شده است. این رقم برای برنامه چهارم توسعه 4/8 درصد تعیین شده بود. نرخ بیکاری متوسط سه ساله اجرای برنامه 6/12 درصد ذکر شده است این پیش بینی در حالی صورت می گیرد که براساس گفته وزیر کار و معاون مرکز آمار طی سال های آینده نرخ بیکاری در کشور رشد خواهد کرد. دیگر متغیرهای این بخش کل جمعیت (80153)، عرضه جدید نیروی کار (721) هزار نفر نرخ مشاء 3/46 درصد و خالص ایجاد اشتغال 879 هزار نفر ذکر شده است. در برنامه چهارم نرخ مشارکت 43 درصد در نظر گرفته شده و متوسط سه ساله نیز 8/43 درصد است. شاخص خالص ایجاد اشتغال متوسط سه ساله برنامه چهارم توسعه 573 هزار نفر است.پول و تورم در بخش پول و تورم برنامه پنجم (ویرایش هفتم) شاخص محوری تورم ذکر شده و برای آن عدد 6/8 درصد هدف گذاری شده است. این در حالی است که تورم در سال جاری از مرز 23 درصد گذشته است و پیش بینی می شود با توجه به کاهش قیمت نفت و رفتار دولت نهم که گرایش به اجرای بودجه های انبساطی دارد این رقم افزایش یابد. عدد مورد نظر برنامه چهارم 9/9 درصد ذکر شده که در پایان برنامه سوم عدد تورم روی 5/15 درصد قرار داشت. دیگر شاخص های این بخش حجم نقدینگی و رشد نقدینگی است که عدد 6999469 میلیارد ریال و 5/22 درصد در نظر گرفته شده است، این در حالی است که اعداد موردنظر برنامه چهارم 8/1634279 میلیارد ریال و 20 درصد ذکر شده است. متوسط سه ساله برنامه چهارم 1384199 و نرخ رشد نقدینگی 3/33 درصد بوده است.توزیع درآمد یکی از کلیدی ترین مباحث مورد تاکید برنامه چهارم توزیع عادلانه ثروت و اجرای مقوله عدالت بوده است. بنابراین به نظر می رسد باید این بخش بیش از دیگر بخش ها مورد تاکید قرار گیرد. بر این اساس شاخص کلیدی این بخش ضریب جینی با عدد مورد هدف 38 درصد است. این عدد تنها عددی است که با اعداد هدف گذاری برنامه چهارم برابر است. این در حالی است که عدد متوسط سه ساله برنامه ای که مجری آن دولت نهم بوده است هم اکنون 426/0 است و در آخرین آمارها در سال گذشته این رقم از مرز0/43 گذشته است. دیگر شاخص های این بخش نسبت هزینه 20 درصد ثروتمندترین به 20 درصد فقیرترین کشور است که عدد 3/7 برای آن درنظر گرفته شده و عدد متوسط سه ساله برنامه چهارم 7/9 است. این عدد برای برنامه چهارم در انتهای سال 88 برابر 5/5 در نظر گرفته شده بود. تجارت خارجییکی دیگر از مقوله هایی که دولت نهم روی آن همواره تاکید داشته و اخیراً جشن صادرات 20 میلیارد دلاری برای آن برگزار کرد، بخش تجارت خارجی است.اگرچه کارشناسان اعتقاد دارند آمارهای این بخش چندان واقعی نیست اما فارغ از این مساله در برنامه پنجم توسعه، صادرات کالا و خدمات غیرنفتی به عنوان شاخص کلیدی محسوب شده و میزان صادرات غیرنفتی روی 69811 میلیون دلار هدف گذاری شده است. این شاخص در برنامه چهارم 31938 میلیون دلار در نظر گرفته شده بود و متوسط سه ساله اجرای برنامه چهارم نیز 21982 را نشان می دهد.شاخص های دیگر این بخش: کل صادرات کالا و خدمات 158316، صادرات نفت و گاز 88505، کل واردات 109917 و تراز واردات و صادرات 48399 میلیون دلار درآمده است. براساس این ارقام دولت نهم درآمد حاصل از صادرات نفت و گاز را بیش از 88 میلیارد دلار ذکر کرده است. این در حالی است که با توجه به شرایط حاکم بر اقتصاد جهان تحقق این رقم چندان قابل پیش بینی نیست. این در حالی است که در برنامه چهارم کل درآمد حاصل از فروش نفت و گاز 25 میلیارد ریال در نظر گرفته شده اما در نهایت در سال جاری دولت با وجود کاهش قیمت نفت نزدیک 70 میلیارد دلار درآمد حاصل از فروش نفت خام داشته و در سال گذشته نیز تقریباً همین میزان درآمد از طریق فروش نفت خام نصیب کشور شد. با وجود این نرخ رشد اقتصادی و سرمایه گذاری چندان تفاوتی با اهداف پیش بینی شده با درآمد نفتی 25 میلیارد دلاری در برنامه چهارم نداشت.توسعه انسانیاین بخش تنها یک متغیر در آن ذکر شده و آن شاخص توسعه انسانی است و عدد آن نیز 873/0 است. متوسط این رقم در سه سال اجرای برنامه 79/0 است. این در حالی است که در برنامه چهارم این عدد 820/0 در نظر گرفته شده است.شباهت های دو برنامه و برگشت به نقطه صفراگرچه در ساختار برنامه چهارم و پنجم تفاوت های صوری دیده می شود اما مطالعه ویرایش هفتم برنامه پنجم نشان می دهد به لحاظ محتوایی تفاوت چندانی بین دو برنامه وجود ندارد. این در حالی است که رئیس جمهوری بارها یادآور شده است که تفکرات حاکم بر برنامه چهارم غربی و ناشی از سرمایه داری است. بر این اساس به نظر می رسد دولت نهم پس از نزدیک چهارسال تصدیگری، به نقطه ای رسیده که در واقع ابتدای اجرای برنامه چهارم توسعه است. و این بدان معناست که کشور ما یکی از پرش های پنج ساله از چشم انداز 20 ساله را به راحتی از دست داد در حالی که می توانست در راستای تحقق اهداف آن به درستی گام بردارد. دولت نهم در حالی که به اجرای برنامه توسعه چهارم چندان اهتمام نورزید در سال جاری طرح تحول اقتصادی را در انداخت که شالوده آن در قالب برنامه چهارم به شکل نسبتاً منسجم ومتوازن مورد هدف گذاری قرار گرفته بود. اینکه هزینه های عدم اجرای برنامه چهارم توسعه برعهده کیست، سوالی است که طبعاً نیازمند پاسخگویی از سوی دولت نهم است.
